-Ναι, να σου πω, πρώτα όμως να εξηγήσουμε μερικά πράγματα.
Τι είναι η Ευρωζώνη και πως λειτουργεί;
Η Ευρωζώνη όπως και κάθε νομισματική ένωση, βασίζεται στη θεωρία του Ρόμπερτ Μάντελ περί ‘βέλτιστης νομισματικής περιοχής” (optimal currency area- OCA). H νομισματική ένωση ως περιοχή κοινού νομίσματος ξεπερνά γεωγραφικά το ένα κράτος και αποσκοπεί στη δημιουργία μεγαλύτερων εμπορικών κερδών από ότι αν όλη η περιοχή είχε δικό της νόμισμα ανά κράτος. Τα μέσα για την επίτευξη αυτών των αποτελεσμάτων είναι η κοινή τελωνειακή πολιτική, η ελευθερία στην κίνηση κεφαλαίων εντός της περιοχής και ο συντονισμός των κρατικών οικονομικών πολιτικών. Η Ευρωζώνη θεωρείται επιτυχημένη όχι μόνο γιατί μετέτρεψε την Ευρωπαϊκή Ένωση στον μεγαλύτερο εξαγωγέα του κόσμου αλλά και γιατί τριπλασίασε το ενδοευρωπαίκό εμπόριο. Το κοινό νόμισμα δημιούργησε τέτοιες συνθήκες ανταγωνισμού των οικονομιών ώστε να συγκλίνουν σε μεγάλο επίπεδο οι τιμές στα βασικά προϊόντα. Αυτό ισχύει και σήμερα και γίνεται ακόμα πιο εμφανές όταν οι τιμές σε ευρώ συγκρίνονται με τις σκανδιναβικές χώρες (όπου εκεί είναι αρκετά υψηλότερες) και με τις βαλκανικές (όπου είναι αρκετά χαμηλότερες). Αντίστοιχα δημιούργησε συνθήκες φτηνού δανεισμού στις τράπεζες και αντίστοιχα στα νοικοκυριά με σκοπό να χρηματοδοτηθούν οι εμπορικές δραστηριότητες ή αλλιώς να ενισχυθεί η ζήτηση. Η κριτική που γίνεται στην ευρωζώνη στη περιόδο της κρίσης (μετά το 2008) έχει να κάνει με (1) το μη συντονισμό των οικονομικών πολιτικών και (2) τη πολύ χαμηλή (σε σχέση με το αναμενόμενο) κινητικότητα ανθρώπινου κεφαλαίου (mobility). Το δεύτερο με τα αυξημένα ποσοστά ανεργίας στις χώρες του νότου, τα τελευταία χρόνια αλλάζει ραγδαία προς όφελος της ευρωζώνης μιας και ρίχνει το μέσο επίπεδο τιμών εργασίας.
Ας πούμε όμως για το κομμάτι της οικονομικής πολιτικής (τράπεζες και φορολογία)
Το τραπεζικό σύστημα αν και συντονίζεται από την ΕΚΤ η οποία έχει και την κυριαρχία στην άσκηση της νομισματικής πολιτικής δεν λειτουργεί με τον βέλτιστο τρόπο. Θα μπορούσε όπως κάθε νομισματική αρχή να εκδίδει χρήμα και κοινό ευρωπαϊκό ομόλογο. Αντίστοιχα ο συντονισμός των φορολογικών πολιτικών δεν επιτεύχθηκε επειδή δεν συνέφερε ισχυρά κράτη όπως τη Γερμανία και το Λουξεμβούργο. Και το ζήτημα του ομολόγου και το ζήτημα του φορολογικού συντονισμού έχουν τεθεί στο τραπέζι μέσω του νέου συμφώνου σταθερότητας αλλά και των αυξανόμενων αρμοδιοτήτων που δόθηκαν στην ΕΚΤ μετά τη κρίση του 2010 όπου και το “no-bailout clause” (ρήτρα μη ξε-χρεώματος) εκγαταλήφθηκαν. Η έκδοση νομίσματος προς ενίσχυση προβληματικών περιοχών (όπως στη νομισματική περιοχή της στερλίνας ή του δολαρίου) δεν έχει προχωρήσει ακόμα. Πιθανότατα λόγω το φόβου πληθωρισμού (δηλαδή αύξησης τιμών άρα μείωσης ανταγωνιστικότητας)
Εν κατακλείδι θα έλεγε κανείς πως η Ευρωζώνη σε καιρό κρίσης ενισχύεται και δομικά με βάσει όσα εξήγησα παραπάνω και εμπορικά, μιας και το ευρώ ως λιγότερο ισχυρό νόμισμα (δηλαδή πιο φτηνό) έχει κάνει τις εξαγωγές της Ε.Ε. Πιο ελκυστικές. ‘Αρα, λογικά να το δεις, δε θα έπαιρνε έτσι εύκολα το ρίσκο να τη διαλύσει.
Παρ’όλα αυτά όμως, εμάς θα μας βγάλουν από την Ευρωζώνη;
Αν μια χώρα σαν την Ελλάδα εξαναγκαζόταν σε αποχώρηση {αυτό δηλαδή που συμβαίνει με το μνημόνιο 1 και 2 που αυξάνει το χρέος κάνοντάς το δυσβάσταχτο και εξαναγκάζει την Ελλάδα σε υφεσιακά μέτρα (μείωση επιπέδου μισθών/μη χρηματοδότηση επενδύσεων/αύξηση καταναλωτικών φόρων/απολύσεις) άρα δεν της δίνει το δικαίωμα να μειώσει τα ελλείματά της και να στηρίξει έτσι τις αναγκαίες κρατικές δομές (υγεία-παιδεία)} τότε θα επανερχόταν σε εθνικό νόμισμα κατά πολλές φορές υποτιμημένο σε σχέση με την αρχική ισοτιμία (1 ευρώ=340,75 δρχ) γιατί θα πρέπει να υπολογιστεί με κάποιο τρόπο ο πληθωρισμός που μεσολάβησε (εύκολο) αλλά και οι πολιτικοί συσχετισμοί ανάμεσα στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες της Ε.Ε. Έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η αποπληρωμή των χρεών της (δύσκολο έως ακατόρθωτο)
Ακόμα και έτσι όμως, μια χώρα με υπερ-υποτιμημένο νόμισμα δε θα μπορέσει να ικανοποιήσει τις εμπορικές της υποχρεώσεις. Οι παραγγελίες που έχουν γίνει σε δημόσια έργα (π.χ.SIEMENS-ATTIKO METRO) ή και προμήθειες (όπλα) αυτόματα θα ακριβύνουν υπερβολικά άρα αργά η γρήγορα θα ακυρωθούν, και αυτές οι ακυρώσεις δεν είναι προς το συμφέρον των πλεονασματικών χωρών της Ευρώπης που μας δανείζουν. Όπως αντίστοιχα δεν είναι προς το συμφέρον τους οι κρατικοποιήσεις που θα γίνουν σε οδικά δίκτυα, μεταφορές και τηλεπικοινωνίες (αττική οδός, αεροδρόμιο ΕλΒελ., ΟΤΕ) που αναγκαστικά θα γίνουν μιας και το κράτος δε θα έχει το δικαίωμα να δανείζεται φτηνά και θα πρέπει να βρει πόρους από αλλού, άρα θα στραφεί και πάλι στα βασικά δίκτυα. Για να μη παρεξηγηθούμε, δε μιλάω για καταστάσεις υπαρκτού σοσιαλισμού όπως περιέγραφε χτες η Σώτη, αλλά για μια πραγματικότητα σαν την Ελλάδα του 1994-2000 πριν μπει η Ελλάδα στην Ευρωζώνη. Αυτό που τότε ήταν λειτουργικό, αν η Ελλάδα βγει από την Ευρωζώνη θα είναι (για τους Ευρωπαίους δανειστές) ασύμφορο. Πάντως ζωή στην Ελλάδα (και ανάπτυξη) υπήρχε και πριν το ευρώ. Για τα συμφέροντά τους λοιπόν στην Ελλάδα, δεν τους συμφέρει να μας πετάξουν απέξω.
Είναι μόνο αυτό Μπαμπά;
Όχι βέβαια. Μια χώρα που θα έχει αποτύχει να παραμείνει στην ευρωζώνη θα σημαίνει και την αποτυχία ολόκληρου του εγχειρήματος, ειδικά όταν υπήρχαν δικλείδες αποτροπής (όπως τις περιέγραψα στη θεωρία της βέλτιστης νομισματικής περιοχής) και δεν χρησιμοποιήθηκαν. Αποτυχία της Ευρωζώνης θα σημαίνει και υποτίμηση του τραπεζικού της συστήματος συνολικά άρα και αύξηση των επιτοκίων δανεισμού για τις εναπομείνασες χώρες στο μηχανισμό στήριξης, οι οποίες θα δουν πως η συμμετοχή στο πρότζεκτ γίνεται όλο και πιο ασύμφορη. Αναφέρθηκε και εδώ πως οι εγγυήσεις του μηχανισμού στήριξης δεν είναι αρκετές για να προφυλάξουν τις απώλειες που θα έχουν οι υπόλοιπες χώρες από μια Ελληνική έξοδο. Οι καταθέσεις των Ισπανών και των Ιταλών θα αρχίζουν να πετούν σε ξένα μέρη καθώς θα παρακολουθούν το κύρος (λέγε με επιτόκιο) της Ευρωζώνης να κατακρημνίζεται.
Ναι όντως, υπάρχει τότε περίπτωση τότε να παρέμβει η Γερμανία να αφήσει την ΕΚΤ να εκδώσει ευρωομόλογο ή ακόμα και (πληθωριστικό) χρήμα, πολύ χρήμα. Αλλά, ειλικρινά τώρα, εδώ δεν το έκανε για τα μικροποσά της Ελλάδας, θα το κάνει για τα τρις που χρειάζονται η Ιταλία και η Ισπανία;
Επιπλέον, ακόμα και αν στηριχθεί το τραπεζικό σύστημα των άλλων καταχρεωμένων χωρών, όταν πλέον θα είναι γεγονός πως η “τιμωρία” (έξοδος από την ευρωζώνη για μια χώρα που δεν τήρησε τις δεσμεύσεις της) θα είναι γεγονός, γιατί να μην είναι αναμενόμενο και για άλλες χώρες όπως η Πορτογαλία που και τήρησε τις δεσμεύσεις της (εφάρμοσε τις αντίστοιχες μνημονιακές μεταρρυθμίσεις) και δεν μείωσε το έλλειμμα ή το χρέος; Γιατί να μην αποχωρίσουν οι επενδυτές και από άλλες χώρες ώστε να προλάβουν το κακό που τους βρήκε στην Ελλάδα;
Τέλος μπαμπά;
Για το τέλος άφησα το καλύτερο. Το τραπεζικό σύστημα. Το άφησα τελευταίο ίσως επειδί συζητιέται συνέχεια. Εν συντομία λοιπόν έχουμε τα εξής. Οι Ελληνικές τράπεζες παρότι εξαναγκασμένες να αποχωρίσουν από το ερωσύστημα θα έχουν ακόμα το βάρος των 250 δις (από τα 330 συνολικά) να πληρώσουν σε ευρώ, παρότι το νόμισμά τους θα είναι το εθνικό (ας πούμε η νέα δραχμή). Λόγω του μεγάλου βαθμού υποτίμησης του νέου νομίσματος (το συνολικό χρέος θα εξαπλασιαστεί) και των εσωτερικών αναγκών είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα αναγκαστούν να κηρύξουν πτώχευση. Αυτό σημαίνει ότι με δραχμή, οι Ευρωπαίοι δανειστές τα χρήματά τους δε θα τα πάρουν ποτέ. Τους συμφέρει να παραμείνουμε στο ευρώ, να γίνει μία ακόμα αναδιάρθρωση του Ελληνικού χρέους ώστε να πάρουν τουλάχιστον ένα μέρος.
Και άλλα πολλά τους συμφέρει τα οποία θα συζητήσουμε στο επόμενο επεισόδιο. Το βασικό όμως χρειάζεται να γίνει κατανοητό, και για αυτό εξήγησα όσα εξήγησα είναι πως η Ελλάδα και η κρίση της είναι μέρος ενός συστήματος αλληλεπιδράσεων με επίκεντρο τη κρίση σε ολόκληρη την Ευρώπη και με αυτό το τρόπο πρέπει να και να αναλύουμε τη συγκυρία αλλά και να προτείνουμε λύσεις. Όπως επίσης “Εκείνο που χρειάζεται είναι η αποδόμηση του αφηγήματος της κρίσης που έχει επιβληθεί, ότι δηλαδή η κρίση είναι καρπός της ελληνικής κακοδαιμονίας. Φυσικά και η κρίση βγάζει άλυτα προβλήματα στην επιφάνεια και απελευθερώνει την κριτική, και αυτό είναι θετικό και σημαντικό, αλλά πραγματοποιείται σε ένα πλαίσιο που δεν ορίζεται μόνο από το εθνικό, και χρησιμοποιείται προσχηματικά. “
